تهمت بزنی، آبرویش را دزدیده‌ای

از قدیم گفته‌اند غیبت نکنید که بیشتر مواقع تهمت است. ما پشت سر کسی حرف می‌زنیم که هیچ نقشی برای دفاع از خود ندارد. یعنی نه تنها غیبت کردیم بلکه بسیاری از مواقع تهمت است که اگر تهمت نباشد و واقعیت هم باشد، ریختن آبروی دیگران است.

 

حضرت موسی بن‌عمران (ع) می‌فرماید: «شیطان به‌صورت انسان آمد و گفت: موسی! من اگر بخواهم جامعه‌ای را ناامن کنم، در آن جامعه تهمت را زیاد می‌کنم و برای این‌که بخواهم تهمت را در جامعه زیاد کنم، بستر غیبت را فراهم می‌کنم چرا که اگر جامعه‌ای به غیبت دچار شد به تهمت دچار می‌شود». 

تهمت مثل زغال است. اگر نسوزاند سیاه می‌کند. وقتی تن کسی را زخمی می‌کنیم نوازش کردن بعد از آن فقط درد را بیشتر می‌کند. 

در تعریف تهمت آورده‌اند: «گمان بد به کسی بردن». تهمت دو نوع دارد که یکی به افترا ختم می‌شود و دیگری را بهتان نام‌گذاری کردند. 

در مورد اول؛ تهمت زننده با علم و آگاهی، گناه یا عیبی را به شخصی نسبت می‌دهد، یعنی می‌داند که آن شخص دارای این عیب نیست یا این گناه از او صادر نشده، اما آن را به او نسبت می‌دهد. حتی گاهی خود او مرتکب عمل زشتی شده ولی برای نجات خود از گرفتاری و فرار از مجازات آن را به دیگری نسبت می‌دهد، که در اصطلاح به آن افترا می‌گویند. 

بهتان وقتی است که تهمت زننده بدون علم بلکه از روی ظن و گمان چیزی را به شخصی نسبت می‌دهد مانند نمونه اول و دوم که در اصطلاح به آن بهتان گویند. ریشه صورت دوم همان سوء‌ظن و بدبینی نسبت به دیگران است که موجب می‌شود هر کاری که از دیگران صادر شود آنرا حمل بر فساد و بدی کند. اکثر تهمت‌ها به‌خاطر ناآگاهی و سوء‌ظن است لذا خداوند در قرآن می‌فرماید: «یا ای‌ها الذین آمنوا اجتنبوا کثیراً من الظن ان بعض الظن اثم؛‌ای مؤمنان از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید زیرا بعضی از گمان‌ها گناه است.»

امیرالمومنین علی (ع) در حکمت ۱۵۹ می‌فرمایند: هر کس خود را در جایگاه تهمت قرار دهد نباید کسی را که به او گمان بد می‌برد سرزنش کند. همچنین یکی از ۱۰ سفارش علی‌بن موسی‌الرضا (ع) نیز این است که مراقب کردار خود باشید تا مورد تهمت و اتهام قرار نگیرید که در آن صورت حق ملامت نخواهید داشت. 

پیامبر اکرم (ص) نیز در این رابطه فرموده است: هر کس به مرد یا زن مؤمنه‌ای تهمت بزند یا درباره او چیزی بگوید که او مبرّا از آن است (اولیاء الهی می‌گویند حتی اگر فرض هم کردی، تا یقین حاصل نشود نباید بگویی) عزّوجلّ او را در روز رستاخیز بر تلّی از آتش قرار می‌دهد تا این‌که از حرف خود درباره آن شخص برگردد. 

جدا از این نصایح اخلاقی، اما شاید برای همه ما پیش آید که در مظان اتهام و تهمت قرار بگیریم. با استناد به سیره اهل بیت (ع) گفته شده کسانی که در این جایگاه قرار می‌گیرند اولاً در مقام دفاع از خود برآیند و تهمت زننده را متوجه اشتباه خود سازند. ثانیاً تهمت زننده را به عقوبت این گناه بزرگ متوجه و او را نسبت به خشم خدا بیم دهند و در نهایت اگر بیم و انذار، و نصیحت و ارشاد مفید واقع نشد از فرد تهمت زننده دوری کنند.